ΟΛΥΜΠΙΑΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ. Οι πρώτες μνείες για την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων
Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Οι αρχαιολογικές ανασκαφές που έλαβαν χώρα στην Ολυμπία στις αρχές και καθ’ όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα δεν είχαν ως μόνο αποτέλεσμα την αποκάλυψη των αρχαίων μνημείων. Συνετέλεσαν, επίσης, αποφασιστικά στην αναθέρμανση της ιδέας της αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων. Οι φιλέλληνες Ευρωπαίοι, με τη συγκροτημένη κλασική και ανθρωπιστική παιδεία, γοητεύτηκαν ακόμη περισσότερο. Στα τέλη του 18ου και τις αρχές του 19ου είχε ήδη συγκροτηθεί ένας ευρύς κύκλος ζωγράφων, αρχαιολόγων, διανοούμενων από την Ευρώπη – κυρίως από τις βόρειες χώρες (Γερμανία, Δανία κ.ά.)– στο κέντρο του κλασικισμού, στη Ρώμη. Μορφές όπως ο Βίνκελμαν, ο μαθητής του ο Γκαίτε, ο ζωγράφος Άντον Ραφαέλ Μενγκς, η ζωγράφος Αντζέλικα Κάουφμαν, ο αρχαιολόγος Ντ’ Αζινκούρ, οι γλύπτες Θορβάλντσεν και Κανόβα, και αρκετοί άλλοι, έδειξαν την αποστροφή τους στο παρηκμασμένο ροκοκό και συνοδοιπόρησαν, από αισθητικής πλευράς, με τη διαφωτιστική ιδεολογία που οδήγησε στη Γαλλική Επανάσταση. Η κλασική απεικόνιση του σώματος επανήλθε στο προσκήνιο και η ρομαντική και σχετικά άγνωστη εικόνα της αρχαίας Ελλάδας με τους ιερούς της τόπους άρχισε να παρακινεί, μετά τη Ρώμη και τις αρχαιότητες της Magna Grecia, τους ξένους αρχαιολάτρες να την επισκεφτούν.
Τον 18ο αιώνα, την ανάδειξη της άσκησης του σώματος και του παιδαγωγικού ρόλου των Αγώνων αναλαμβάνουν, μέσα από τα κείμενά τους, στοχαστές όπως ο Ρουσό, ο Μπάσεντοφ, ο έτερος μαθητής του Βίνκελμαν, Χέρντερ, ο Μουτς, ο Ντάριλ. Στα μέσα του 19ου εμφανίζονται και οι πρώτες έμπρακτες ευρωπαϊκές προσπάθειες αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων. Σημαντικό παράδειγμα αποτελεί ο Άγγλος γιατρός Γουίλιαμ Πένι Μπρουκς (1809 – 1895), ο οποίος ιδρύει την Ολυμπιακή Κοινότητα του Γουένλοκ και αρχίζει να διοργανώνει αγώνες. Ο τόπος διεξαγωγής τους χαρακτηρίζεται ως «Olympian Field» και βρίσκεται κοντά σε μια μικρή αγροτική κοινότητα 160 μίλια βορειοδυτικά του Λονδίνου. Τον χώρο κοσμούν ελληνικές επιγραφές, οι νικητές στέφονται με κλάδους δάφνης, ενώ συνυπάρχουν μεσαιωνικά αγωνιστικά έθιμα με Ολυμπιακά αθλήματα. Ο Μπρουκς κρατά επαφή, μέσω του Έλληνα πρέσβη στο Λονδίνο Ιωάννη Γεννάδιου, με τον βασιλιά της Ελλάδας, τον Γεώργιο Α’, και αργότερα θα ενεργήσει, ως θερμός φιλέλληνας, «όπως τελεσθή εν Αθήναις προσεχώς διεθνής Ολυμπιακή πανήγυρις» (εφημ. Κλειώ, Τεργέστη).
Στην προεπαναστατική Ελλάδα των αρχών του 19ου, οι σκέψεις περί Ολυμπιακής αναβίωσης εμφανίστηκαν σποραδικά, τόσο κατά τη διάρκεια της διπλής γαλλικής κατοχής των Επτανήσων όσο και σε εκδόσεις Ελλήνων διαφωτιστών. Η επικράτηση των «Δημοκρατικών» Γάλλων στα Επτάνησα (1797 – 1799) λειτούργησε, αρχικά, ως δικαίωση για τη μικρή μερίδα των επτανήσιων «Ιακωβίνων». Στην Κεφαλλονιά, όπου εκφράζονταν και οι πιο ανατρεπτικές τοποθετήσεις, μεταξύ άλλων, διατυπώθηκαν και προτάσεις για κατάργηση της χριστιανικής θρησκείας και ανακαίνιση των Ολυμπιακών Αγώνων και των παγανιστικών εθίμων «όπως αναφανώσιν οι νεώτεροι Κεφαλλήνες εντελώς αρχαιότατοι Έλληνες» (Παναγιώτης Χιώτης, Ιστορικά απομνημονεύματα, τ. Γ’, Κέρκυρα 1863, σελ. 593). Αργότερα, στη διάρκεια της κατοχής των «Αυτοκρατορικών» Γάλλων και του Ναπολέοντα (1807 – 1814), η νεοσυσταθείσα «Ιόνιος Ακαδημία» «…ετέλει τα εγκαίνειά της…(και) ο επί της γαλλικής γλώσσης γραμματεύς υπενθύμιζε εις την Ακαδημίαν ότι το 1808 οι Έλληνες ήθελον εορτάσει δι’ αγώνων το πρώτον έτος της 647ης Ολυμπιάδος, εάν η Ελλάς εξηκολούθει τελούσα άνευ διακοπής τας εορτάς της ενδόξου περιόδου του εθνικού της βίου…» (εφημ. Αθήναι, Σάββατο 8 Απριλίου 1906). Η πρόταση περιελάμβανε τη θεσμοθέτηση Ολυμπιακών βραβείων όχι για γυμνικούς, αλλά για πνευματικούς αγώνες. Θα τηρούνταν ακριβώς η κατά Ολυμπιάδα χρονολόγηση και θα απονέμονταν βραβεία στους συγγραφείς των καλύτερων ελληνόγλωσσων βιβλίων και των καλύτερων μεταφράσεων μνημειωδών γαλλικών έργων.
Στο πλαίσιο της διαφωτιστικής του προσπάθειας, ο Ρήγας Βελεστινλής, στη Βιέννη το 1797, θα εντάξει στην έκδοση του «Ηθικού Τρίποδα», σε έμμετρη απόδοση, τη μετάφραση του έργου «Τα Ολύμπια», του Ιταλού Μεταστάζιο. Αλλά και κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, το 1827, στην Πέστη, θα δει το φως της δημοσιότητας το έργο: «Παιδαγωγικά Μαθήματα, συντεθέντα παρά Στεφάνου Κομμητά του εκ Φθίας, εκ Χωραρχίας μεν Κοκοσίου, Κώμης δε Κωφών. Μυθολογία, περιέχουσα την ιστορίαν των Θεών, την ιεροπραξίαν την προς αυτούς και την ιστορίαν των ηρωικών αιώνων, εν Πέστη, παρά τω ευγενεί Ματθαίω Τράττνερ τω εκ Πετρόζας, αωκζ 1827». Πρόκειται για επιτομή της πεντάτομης μυθολογίας του καθηγητή της ελληνικής στην Καισαροβασιλική Ακαδημία των Ανατολικών Γλωσσών της Βιέννης, Αθανασίου Σταγειρίτη. Στο έργο αυτό περιέχεται ολόκληρο κεφάλαιο το οποίο και αναφέρεται στους αρχαίους Ολυμπιακούς Αγώνες.