ΟΛΥΜΠΙΑΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ. Ο εθνικός ευεργέτης Γεώργιος Αβέρωφ

Γεώργιος Αβέρωφ, πίνακας Π. Πορσαλέντη.

του Ελευθερίου Γ. Σκιαδά

Ο Γεώργιος Αβέρωφ γεννήθηκε στο Μέτσοβο το 1818. Ακολουθώντας το μεταναστευτικό ρεύμα προς την Αίγυπτο, το οποίο αναπτύχθηκε ιδιαίτερα μετά την Ελληνική Επανάσταση, εγκαταστάθηκε το 1840 στην Αλεξάνδρεια, μαζί με άλλους Έλληνες εμπόρους, κυρίως από την Ήπειρο. Ασχολήθηκε νωρίς με την εκμίσθωση κτημάτων στις όχθες του Νείλου συγκεντρώνοντας σημαντικά κεφάλαια. Αργότερα, του δόθηκε η ευκαιρία να αναπτύξει εμπορικές συναλλαγές στην Οδησσό και ιδιαίτερα στον τομέα του σιτεμπορίου. Συνδέθηκε στενά με τον χεδίβη της Αιγύπτου Τεουφί, την αυλή του οποίου προμήθευε πολύτιμα αντικείμενα από το εξωτερικό λαμβάνοντας ως αντάλλαγμα αιγυπτιακές πρώτες ύλες για εξαγωγή. Επίσης, στην Αίγυπτο είχε το μονοπώλιο σε διάφορα εμπορεύματα, τα οποία μετέφερε με δικά του ποταμόπλοια στα λιμάνια του Νείλου. Παράλληλα ανέπτυξε και τραπεζική δραστηριότητα. Επωφελήθηκε δε από διεθνείς συγκυρίες εφοδιάζοντας την ευρωπαϊκή αγορά με αιγυπτιακό βαμβάκι, όταν παρατηρήθηκε έλλειψη εξαιτίας του αμερικανικού εμφυλίου πολέμου.

Ένα ταξίδι του στη Βιέννη το 1882 τον έφερε –μέσω του φιλότεχνου φίλου του Νικολάου Δούμπα– σε επαφή με τα έργα τέχνης και ενέτεινε το ενδιαφέρον του για τη χρηματοδότηση ελληνικών πνευματικών και καλλιτεχνικών ιδρυμάτων.

Το 1866 συντρέχει την Κρητική Επανάσταση έναντι του τουρκικού ζυγού, με 5.000 χρυσές λίρες. Παράλληλα, αναπτύσσει φιλανθρωπική δραστηριότητα ιδρύοντας στην Αλεξάνδρεια ελληνικό γυμνάσιο, παρθεναγωγείο και νοσοκομείο.

Η αγάπη του για την πατρίδα επηρέασε την εξέλιξή της και κάλυψε βασικές ανάγκες του νεοελληνικού κράτους. Χρηματοδότησε την ολοκλήρωση του Μετσόβιου Πολυτεχνείου –για το οποίο είχαν ήδη χορηγήσει χρήματα οι επίσης καταγόμενοι από το Μέτσοβο Ν. Στουρνάρας και Μ. Τοσίτσας, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Λύσανδρου Καυταντζόγλου–, την ανέγερση της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων, καθώς και πάμπολλα άλλα κτηριακά συγκροτήματα. Επίσης, χορήγησε τα απαραίτητα ποσά για να φιλοτεχνηθούν οι ανδριάντες των πρωτομαρτύρων της Ελληνικής Επανάστασης Ρήγα Φεραίου και Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε’.

Ο ανδριάντας του Γεωργίου Αβέρωφ μπροστά από το Παναθηναϊκο Στάδιο.

Στην υπόθεση της αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων του 1896 εισήλθε ενεργά ύστερα από το κάλεσμα του προέδρου της Επιτροπής Ολυμπιακών Αγώνων (σήμερα Ελληνική Ολυμπιακή Επιτροπή), του τότε διαδόχου Κωνσταντίνου. Παρέδωσε στον Τιμολέοντα Φιλήμονα, που τον είχε επισκεφθεί στην Αλεξάνδρεια, το ποσό των 585.000 δραχμών προκειμένου να ανακατασκευασθεί το Καλλιμάρμαρο Παναθηναϊκό Στάδιο, εκφράζοντας παράλληλα την επιθυμία του να επισκεφθεί την Αθήνα και να παρακολουθήσει, σε όλη τη διάρκειά τους, τους Αγώνες. Στις 11 Μαρτίου του 1895 η Επιτροπή Ολυμπιακών Αγώνων, θέλοντας να εκφράσει τα θερμά συναισθήματα όλων των Ελλήνων για τη χορηγία του Αβέρωφ, αποφάσισε ομόφωνα να στηθεί ανδριάντας προς τιμήν του μπροστά στο Στάδιο, φιλοτεχνημένος από τον νεοκλασικιστή γλύπτη και καθηγητή του Πολυτεχνείου Γεώργιο Βρούτο, και τα έξοδα, 25.000 δρχ., να καλυφθούν από την ίδια. Τα δε αποκαλυπτήρια του ανδριάντα θα λάμβαναν χώρα την ημέρα έναρξης των Αγώνων.

Η απαντητική επιστολή του Αβέρωφ προς την επιτροπή είναι ενδεικτική της μετριοφροσύνης του: «…ούτε ηξίουν, ούτε προσεδόκων τόσω εξαιρετικήν τιμήν οίαν μοι απονέμεται… είθε να φανώ μεν εγώ άξιος των τιμών τούτων, να τύχη δε η φιλτάτη πατρίς ημών πολλών άλλων τέκνων, άτινα να με υπερβάλωσιν εν θυσίαις και φιλοπατρία, ως δικαιούσθε να προσδοκάτε…». Ο διακεκριμένος Έλληνας ευχόταν επίσης η ανακαίνιση του Σταδίου να χρησιμεύσει αφενός ως αφετηρία για την ανασύνταξη των εθνικών δυνάμεων και την εκπλήρωση των πανελληνίων πόθων και αφετέρου να ικανοποιηθούν οι απανταχού φιλέλληνες, οι οποίοι θεώρησαν τη νεότερη Ελλάδα ικανή να φιλοξενήσει τη νεολαία του σύγχρονου πολιτισμένου κόσμου. Ο Αβέρωφ θα επανέλθει αργότερα, διαθέτοντας διάφορα ποσά για τη συνέχιση των εργασιών στο Στάδιο, τα οποία, σύμφωνα με δημοσιεύματα του Τύπου της εποχής, ανήλθαν στο σύνολο των 920.000 δραχμών. Τον Γ. Αβέρωφ θα μνημονεύσει με τη γλαφυρή του πένα και ο Γ. Σουρής λίγο πριν από την έναρξη των Αγώνων: «Τίνα μεγάλον ήρωα, τιν’ άνδρα κελαδήσομεν; / ελάτε βάρη ν’ άρωμεν, ελάτε να πηδήσωμεν, / και να παρακαλέσωμεν με δίσκους εις το χέρι / Αβέρωφ τον περίδοξον να λύση το κεμέρι, / κι’ ολάκερο το Στάδιο μαρμάρινο να κάνη / για ν’ αλωνίζουν Κόννολυ και Φλακ κι’ Αμερικάνοι».

Χαρακτηριστική της ιδιαίτερης εκτίμησης της οποίας έχαιρε στην ομογένεια της Αιγύπτου ο Γ. Αβέρωφ ήταν η απόφαση των προκρίτων της ελληνικής παροικίας να τοποθετηθεί ανδριάντας του και εκεί το 1894. Μεγάλα ήταν και τα ποσά που κληροδότησε ο εθνικός ευεργέτης για εκπαιδευτικούς, φιλανθρωπικούς και γενικότερα εθνικούς σκοπούς. Από το δικό του κληροδότημα διατέθηκε το ποσό των 300.000 λιρών Αγγλίας για τη ναυπήγηση του ομώνυμου θωρηκτού του ελληνικού στόλου, που έμελλε να παίξει καταλυτικό ρόλο στη διεκδίκηση των εθνικών δικαίων τα επόμενα χρόνια. Πέθανε το 1899 στην Αλεξάνδρεια.