Το ρομαντικό ταξίδι της Αθηναϊκής Επιθεώρησης

Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς

Ο όμορφος, εντυπωσιακός και χαρούμενος κόσμος της Επιθεώρησης το 1914 θα συμπληρώσει 120 χρόνια ζωής αν αποδεχτούμε τη χρονολόγηση των περισσότερων ιστορικών που τοποθετούν την εμφάνισή της στα 1894. Τότε επισκέφθηκε την Αθήνα ένας μελοδραματικός ιταλικός θίασος, ο οποίος ανεβάζοντας ένα είδος Επιθεώρησης με τον τίτλο «Γκραν βία» (Μεγάλος δρόμος) εντυπωσίασε τους κατοίκους της πρωτεύουσας με τα πεταχτά τραγουδάκια, το μπρίο και το κέφι του. «Οι Αθηναίοι όλοι, μικροί και μεγάλοι, νέοι και γέροι, αρσενικοί και θηλυκοί, οπουδήποτε και αν ευρίσκοντο, και σε κηδείαν ακόμη, τα ετραγουδούσαν μετά μανίας», έγραψε ο περίφημος Νικόλαος Λάσκαρης, ενώ τουλάχιστον μία εφημερίδα ζητούσε την επέμβαση της Αστυνομίας! Γιατί όμως η Επιθεώρηση και τα τραγούδια της αγαπήθηκαν τόσο από σημαντικότατα, αν όχι τα μεγαλύτερα, τμήματα του ελληνικού λαού; Διότι η Επιθεώρηση, ήδη από την εμφάνισή της, υπήρξε το όχημα για την εισαγωγή των ιδανικών του εξευρωπαϊσμού και του εκμοντερνισμού. Όπως σημειώνει στο θεμελιώδες έργο του για την Επιθεώρηση ο Θεόδ. Χατζηπανταζής, ο διψασμένος για εξέλιξη και ανάπτυξη θεατής είχε την ευκαιρία να γνωρίζει κάθε ευρωπαϊκή εξέλιξη, τις μόδες, την ψυχαγωγία, τα σπορ και τα ήθη, τους παριζιάνικους νεωτερισμούς, τους νέους χορούς και γενικότερα τον τρόπο ζωής.

Από την επιθεώρηση «Ξιφίρ – Φαλέρ» του 1916.

Από τις απαρχές

στα «Παναθήναια»

Αναζητώντας τις ρίζες της Επιθεώρησης, πριν από την επίσημη εισαγωγή της στην καθημερινή ζωή του Έλληνα, συναντούμε τους λαϊκούς διασκεδαστές της εποχής του βασιλιά Γεωργίου Α’. Συνδύαζαν τη μεταμφίεση με τη σάτιρα της επικαιρότητας και, όπως οι αρχαίοι γεφυριστές, λειτούργησαν ως πρόδρομοι του νέου είδους θεάματος που συνδύαζε την καυστικότητα με τη ζωντάνια και την ψυχαγωγική μουσική. Ο Γιώργος Χατζηδάκης τοποθετεί τη γέννηση της Επιθεώρησης στο 1888 και δίπλα στα νερά του Φαλήρου όπου ανέβηκε το έργο «Ζήτω η Ελλάς» ή «Αι Αθήναι διαμέσου των αιώνων». Πάντως, δίπλα στον Ιλισσό, στον περίφημο «Παράδεισο», ο θίασος Κοτοπούλη χάλασε τον κόσμο το 1894. Τότε πρωτοεμφανίστηκε στη σκηνή το «μικρόν Κοτοπουλάκιον», που δεν ήταν άλλη από τη Μαρίκα Κοτοπούλη, για να τραγουδήσει το περίφημο «Η κυρά μας η δασκάλα / που ‘ναι άγρια και κακή / είπε στα παιδιά τα άλλα / πως δεν είμαι παστρική». Και όλη η πόλη τραγουδούσε: «Στο Ζάππειον σε πρωτοείδα, / κι ύστερα στην πλατεία, / και στην δενδροστοιχία / σου είπα σ’ αγαπώ». Η εν λόγω πλατεία ήταν η πλατεία Συντάγματος και η ερωτιάρα «δενδροστοιχία» βρισκόταν στη λεωφόρο Αμαλίας.

Εξώφυλλο της παρτιτούρας από την επιθεώρηση «Γκραν Βία» που παίχτηκε στην Αθήνα του 1894.

Με το πέρασμα του χρόνου, τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, μέσω των Επιθεωρήσεων οι περισσότεροι θα γνωρίσουν τις νέες τεχνολογίες, όπως τα τηλέφωνα, τα αεροπλάνα, τα αυτοκίνητα, τις κινηματογραφικές προβολές και λίγο αργότερα τα υποβρύχια! Βιεννέζες φοιτήτριες, Αμερικανοί αεροπόροι, νέγροι και Κινέζοι βρίσκονται στους κεντρικούς ήρωες. Νέγροι χορευτές ενθουσιάζουν με τα νούμερά τους και Γάλλοι ηθοποιοί και τραγουδίστριες προβάλλουν την παριζιάνικη φινέτσα τους. Γυναίκες που κάπνιζαν ή κυκλοφορούσαν ξεμπράτσωτες ή ξεκάλτσωτες οδηγούσαν το μυαλό των Αθηναίων στην καρδιά του Παρισιού ή της Βιέννης. «Εγώ είμαι η νέα γυναίκα / που θα καπνίζω / και θα ψηφίζω» τραγουδούσε το 1908 η Μαρίκα Κοτοπούλη, σπάζοντας τους φραγμούς και τα ταμπού της εποχής της. Εμφανίζονται γυναίκες με μαγιό στη σκηνή –χωρίς τον κίνδυνο να συλληφθούν–, θέαμα που δεν θα συναντούσε κανείς στα περίφημα «μπεν μιξ» του Φαλήρου. Αυτά συνέβαιναν την πενταετία 1908-1912 στα περίφημα «Παναθήναια», τα οποία ανέβαιναν κάθε χρόνο ανανεωμένα και με νούμερα της επικαιρότητας, ή στην επιθεώρηση «Κινηματογράφος» κ.α.

Εξώφυλλο παρτιτούρας από τα «Παναθήναια» του 1911. Στην ένθετη εικόνα ο Τηλ. Λεπενιώτης.

Οι δεκαετίες 1920-30

Ήταν μακρύς ο δρόμος της αθηναϊκής Επιθεώρησης και παρακολούθησε –όπως ήταν φυσικό– τις εθνικές, πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις της χώρας. Ως χρόνος-σταθμός θα λειτουργήσουν η έλευση των προσφύγων και η αλματώδης αύξηση του πληθυσμού της πρωτεύουσας. Η αθυροστομία που υιοθετούν τα διάφορα σχήματα από τα μέσα της δεκαετίας του 1920 καταδικάζεται ακόμη και από τον προοδευτικό Τύπο της εποχής, ενώ στα τέλη της ίδιας δεκαετίας πλημμυρίζουν οι αθηναϊκές αίθουσες. Μέχρι τριάντα επιθεωρήσεις ανεβαίνουν, οι περισσότερες με έντονα κοινωνικά χαρακτηριστικά αφού η καθημερινότητα έχει αλλάξει ριζικά. «Φρου φρου», «Αθηναϊκή τρέλλα», «Ο Γύρος του Θησείου», «Αθάνατη Αθήνα», «Γεια σου Σαλονίκη» είναι μερικοί ενδεικτικοί τίτλοι. Όπως ήταν αναμενόμενο, το 1936, η δικτατορία βάζει… φρένο στην ελευθεροστομία, η Επιθεώρηση χάνει το «αλατοπίπερό» της για να το ξαναβρεί με την κήρυξη του πολέμου. Ίσως ποτέ άλλοτε ένα θεατρικό είδος δεν υπηρέτησε τόσο τους εθνικούς σκοπούς όσο οι επιθεωρήσεις του πολέμου, οι οποίες κυριολεκτικώς εξευτελίζουν τον Ιταλό δικτάτορα. Στη διάρκεια της Κατοχής, το είδος σχεδόν εξαφανίζεται και οι ηθοποιοί προσπαθούν να επιβιώσουν με ορισμένα βαριετέ.

Από τα «Παναθήναια» του 1916, που παίχτηκαν στο Θέατρο «Μαρίκα Κοτοπούλη».

 Η «ένδοξη» εικοσαετία 1947-1967

Ωστόσο, είναι διαπιστωμένο πως η Επιθεώρηση ακμάζει όταν οι θεσμοί και η κοινωνία βρίσκονται σε κρίση και ο κόσμος αναζητά διέξοδο στη σάτιρα και το χιούμορ. Έτσι, στα δύσκολα ακόμη χρόνια του Εμφυλίου, από το 1947 μέχρι το 1967, θα «ανθίσει» η Επιθεώρηση διανύοντας περίοδο την οποία οι ειδικοί αποκάλεσαν «ένδοξη». Συγγραφείς υπήρξαν πρωτοκλασάτοι δημοσιογράφοι της εποχής που γνωρίσαμε: Ασημακόπουλος, Γιαλαμάς, Ευαγγελίδης, Παπαδούκας, Θίσβιος, Πρετεντέρης, Τσιφόρος, Βασιλειάδης, Γιαννακόπουλος σατιρίζουν την επικαιρότητα, τις εθνικές, πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις και μεταβολές και τα οικονομικά σκάνδαλα. Παπάγος, Παπανδρέου, Μαρκεζίνης, Καραμανλής, Κυπριακό, αλλά και τα νέα ήθη βρίσκονται στην επικαιρότητα. Τεντιμποϊσμός, αμερικανικός εμπορικός καταναλωτισμός, ροκ εν’ ρολ, μίνι φούστα. Είναι η περίοδος που περισσεύει ο σκηνικός πλούτος, επιβάλλονται οι Χατζιδάκις και Θεοδωράκης, το αρχοντορεμπέτικο, η πολυτέλεια των κοστουμιών, οι πολυπρόσωποι θίασοι και τα μεγάλα μπαλέτα.

Η περιοχή στα Παριλίσσια όπου βρισκόταν και ο «Παράδεισος».

Τα τραγουδιστικά ρομάντζα κυριολεκτικά αποθεώνονται. Βέμπο, Μπελίντα, Μάγια Μελάγια, Βλαχοπούλου, Σαπουντζάκη, Τζένη Βάνου, Βογιατζής και στα τέλη της περιόδου ο Πουλόπουλος, ο Χιώτης και η Μαίρη Λίντα. Ονοματεπώνυμα τα οποία από μόνα τους αποδίδουν το χρώμα και το άρωμα της εποχής και παραπέμπουν στις πλούσιες ιδέες, στα ευφάνταστα χορευτικά νούμερα και τους συμβολισμούς που εύκολα ερμηνεύονταν από τους θεατές και τους συνέδεαν με την επικαιρότητα. Τότε αφήνουν το στίγμα τους χορευτές όπως ο Φλερύ, η Λίντα Άλμα, ο Καστρινός, η Χρυσούλα Τώνια, ο Σειληνός, η Προκοπίου και ο Μεταξόπουλος.

Μαρίκα Κοτοπούλη.

«Η ΑΘΗΝΑ ΤΟΥ 1940», επιθεώρηση στο Θέατρο ΑΘΗΝΑΙΟΝ, με τους Μίμη Κοκκίνη, Πέτρο Κυριακό, Αλίκη Βέμπο κ.ά.

Στα χρόνια της Μεταπολίτευσης, η Επιθεώρηση, το «Μουσικό Θέατρο» όπως αρέσκονται πολλοί δικαιολογημένα να την αποκαλούν, υποχώρησε –όπως όλα τα θεάματα– μπροστά στην τηλεόραση που αναλάμβανε πλέον την παραγωγή του μαζικού λαϊκού θεάματος. Η αξιοσημείωτη αρχή στο Άλσος Παγκρατίου, όπου το 1972 ανέβηκε με το «Ελεύθερο Θέατρο» η επιθεώρηση «Κι εσύ χτενίζεσαι», περιείχε πολιτική άποψη, έδωσε για μία περίπου δεκαπενταετία πρωταγωνιστές, αλλά κατέληξε στη βαθιά ύφεση της Επιθεώρησης που βιώνουμε στις ημέρες μας. Εξάλλου, το τραγούδι και ο χορός ακολούθησαν τους νέους δρόμους προβολής και παρουσίασης.

Από την επιθεώρηση «ΕΔΩ ΑΘΗΝΑΙ» στο Θέατρο ΑΚΡΟΠΟΛ.

Η Ζωζώ Σαπουντζάκη στην επιθεώρηση «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΠΟΝΗΡΟΣ».