ΟΛΥΜΠΙΑΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ. Η Ολυμπία

Αναπαράσταση της αρχαίας Ολυμπίας, έργο του Γερμανού φιλολόγου, παιδαγωγού και φιλέλληνα Fr. Thiersch (1784-1860). Σχεδιάστηκε μετά από αυτοψία.

Γράφει ο Eλευθέριος Γ. Σκιαδάς

Η Ολυμπία ήταν το μέγιστο ιερό στην Πελοπόννησο. Μαζί με το ιερό των Δελφών αποτελούσαν τα σημαντικότερα θρησκευτικά κέντρα των αρχαίων Ελλήνων. Δεν υπήρξε ποτέ πόλη ούτε κατοικήθηκε μόνιμα. Ο χώρος της θεωρείτο ιερός ήδη από τα προϊστορικά χρόνια, οπότε υπήρχε νεκρομαντείο και λατρεύoνταν ο Άδης και οι ψυχές των νεκρών. Κάλυπτε τη μικρή κοιλάδα της μιας όχθης του Αλφειού ποταμού, εκεί όπου αυτός συναντάται με τον μικρό παραπόταμο Κλαδέο. Το φυσικό σκηνικό συμπληρώνει ένας μικρός κατάφυτος λόφος, ο λεγόμενος και Κρόνιος.

Στα χρόνια της κλασικής περιόδου οικοδομήθηκαν οι δωρικοί ναοί του Δία και της Ήρας, σε συμβολική παράλληλη μεταξύ τους αντιστοιχία. Ο μεγαλύτερος ναός του Δία, έργο του Ηλείου αρχιτέκτονα Λίβωνα, αποπερατώθηκε γύρω στα 456 π.Χ. Κατείχε την κεντρική θέση του ιερού περιβόλου, της λεγόμενης Ιεράς Άλτεως. Στις μετόπες του ιστορούνταν οι άθλοι του Ηρακλή, ενώ στα αετώματα οι παραστάσεις της ιπποδρομίας μεταξύ Πέλοπα και Οινόμαου και της σύγκρουσης μεταξύ Λαπίθων και Κενταύρων. Ο μυημένος επισκέπτης εκείνης της εποχής σίγουρα θα έβρισκε σε αυτά τα εικαστικά συμπλέγματα τις ανάλογες νοηματικές αναφορές με το παρελθόν και το παρόν, έχοντας ακούσει τα ποιήματα του Πινδάρου, του Βακχυλίδη και του Σιμωνίδη ή έχοντας δει τις τραγωδίες του Αισχύλου. Ο ναός στέγαζε και το περίφημο χρυσελεφάντινο άγαλμα του θεού, έργο του γλύπτη Φειδία. Στο πίσω μέρος του ναού υπήρχαν το θυσιαστήριο προς τιμήν του θεού και το ιερό τέμενος προς τιμήν του μυθικού ήρωα και ενός από τους αναβιωτές των αγώνων, του Πέλοπα. Το γύρω έδαφος καλυπτόταν από διάσπαρτα αναθηματικά γλυπτά, είτε ανδριάντων Ολυμπιονικών είτε νικητών ίππων.

Πίσω από το ναό της Ήρας, το λεγόμενο Ηραίον, εκτείνονταν οι δώδεκα θησαυροί, οι αφιερωμένοι από διάφορες πόλεις στον ιερό χώρο. Μπροστά τους βρίσκονταν οι Ζάνες, χάλκινα αγάλματα του Δία, στο βάθρο των οποίων καταγράφονταν τα ονόματα των παρανομούντων στους αγώνες. Οι Ζάνες ήταν τοποθετημένοι κοντά στην είσοδο του Σταδίου ώστε να βλέπουν όλοι τα ονόματα και να παραδειγματίζονται. Εκεί ήταν και η σήραγγα που έβγαζε στο Στάδιο. Δίπλα στους θησαυρούς κτίσθηκε μεταγενέστερα, από τον Ηρώδη τον Αττικό, εξέδρα, το λεγόμενο Νυμφαίον. Πίσω από το στάδιο βρισκόταν η επιμήκης Στοά της Ηχούς. Γύρω από το ιερό άλσος απλώνονταν το Στάδιο, ο Ιππόδρομος, και υψώνονταν το Βουλευτήριο, το Λεωνίδαιο, η Παλαίστρα, το Γυμνάσιο και το Πρυτανείο.

Αλλά και η βορειότερη Ήλιδα είχε ως κύριο χαρακτηριστικό της δομής της την οργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων. Στην αγορά της υπήρχαν δύο συγκροτήματα Γυμνασίων, μία Παλαίστρα, ο Ελλανοδικαιών, οίκος των Ελλανοδικών, και η Στοά των Ελλανοδικών. Σε ορισμένο εξάλλου τμήμα της αγοράς, που λεγόταν Ιππόδρομος, οι Ηλείοι, όπως μαρτυρά ο Παυσανίας, γύμναζαν τα άλογά τους. Ας προστεθεί ακόμα πως όλα σχεδόν τα αξιώματα του κράτους των Ηλείων συνδέονταν με τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Οι Ελλανοδίκες ήταν οι επίσημοι κριτές των Αγώνων, οι Νομοφύλακες δίδασκαν στους Ελλανοδίκες τους κανονισμούς των Αγώνων, ο Αλυτάρχης ήταν επικεφαλής των ραβδούχων και μαστιγοφόρων στην υπηρεσία των Ελλανοδικών για την τήρηση της τάξης στους Αγώνες, οι Σπονδοφόροι ήταν υπεύθυνοι για την αναγγελία της εκεχειρίας στις άλλες πόλεις, οι Τελεσταί ήταν υπεύθυνοι για τη σωστή τέλεση των θυσιών, ενώ οι Θεαροδόκοι ήταν αυτοί που μεριμνούσαν για το εθιμοτυπικό.

Η ανάπτυξη της Ήλιδας και η καθιέρωση των Ολυμπιακών Αγώνων εξαρτήθηκαν άμεσα από τη νίκη των Ηλείων επί των γειτόνων τους Πισατών και από τη συμμαχία με τη Σπάρτη. Η ηγεμονία της Σπάρτης στην Πελοπόννησο ωφέλησε την Ήλιδα, οι κάτοικοι της οποίας ζούσαν ειρηνικά για μεγάλο χρονικό διάστημα κατά τον 6ο και τον 5ο μ.Χ. αιώνα προστατευόμενοι από ιερή εκεχειρία. Η διεξαγωγή των Αγώνων επίσης ωφελήθηκε από τις πανελλήνιες νίκες επί των Περσών. Την ευδαιμονία της περιοχής συμπλήρωναν η ευφορία της γης και η οικονομική της αυτάρκεια. Το ιερατείο έπαιζε τον κυρίαρχο πολιτικό ρόλο καθιστώντας τους Ηλείους μια κοινότητα θεοκρατική, σε αντίθεση με τις υπόλοιπες ελληνικές πόλεις όπου αναπτύχθηκαν αριστοκρατικά, τυραννικά, ολιγαρχικά και δημοκρατικά καθεστώτα.

Από τα μέσα του 5ου μ.Χ. αιώνα παρουσιάζεται μια σημαντική αλλαγή στην κοινωνία της Ήλιδας, συνεπεία του νέου πολιτικού σκηνικού μετά τα Περσικά. Η σύγκρουση μεταξύ αθηναϊκής και σπαρτιατικής συμμαχίας δεν θα αφήσει ανέπαφη την περιοχή, όπως δεν θα αφήσει ανέπαφο και ολόκληρο τον τότε ελληνικό χώρο. Οι διαμάχες μεταξύ ολιγαρχικών, υποστηρικτών της Σπάρτης, και δημοκρατικών, υποστηρικτών της Αθήνας, φέρνουν τον διχασμό και την πόλωση και στην Ήλιδα. Η παλιά τακτική της αποχής από τις διαμάχες έπαψε. Η Ηλεία εμπλέκεται άλλοτε στο πλευρό των Αθηναίων και άλλοτε στο πλευρό των Σπαρτιατών, ανάλογα με το ποια πολιτική μερίδα ελέγχει κάθε φορά την εξουσία. Η ευημερία παύει, μαζί και το απαραβίαστο της Ολυμπιακής εκεχειρίας. Η συγκροτημένη και σταθερά προσανατολισμένη προς τη θρησκεία και τις προγονικές παραδόσεις ζωή διαταράχθηκε βίαια. Η νέα αναβίωση των Αγώνων θα έρθει αργότερα με την επικράτηση του Φιλίππου. Το ύφος όμως των Αγώνων θα είναι εις το εξής πιο κοσμικό, με τον ιωνικό και τον κορινθιακό ρυθμό να υπερτερούν εικαστικά.