ΟΛΥΜΠΙΑΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ. Η οργανωτική επιστασία των Aγώνων

Ο Διαγόρας ο Ρόδιος, Ολυμπιονίκης ο ίδιος, οδήγησε τους γιους του, Δαμάγητο και Ακουσίλαο, στους Αγώνες, όπου έδρεψαν χρυσές νίκες στο παγκράτιο και την πυγμαχία αντίστοιχα. Τιμώντας τον πατέρα τους, τον στεφάνωσαν με τους νικητηρίους στεφάνους τους και τον περιέφεραν σε θρίαμβο στους ώμους τους, ενώ οι θεατές τους έρραιναν με άνθη. Κάποιος Λακεδαιμόνιος, καλοτυχίζοντας την ευδαιμονία του, κράυγασε κατά τον Πλούταρχο: «Κάτθανε Διαγόρα, κάτθανε, ουκ εις Όλυμπον αναβήσει». Και ο γηραιός περιοδονίκης πυγμάχος, μην έχοντας πράγματι τίποτα περισσότερα να επιθυμήσει, άφησε κατά τη μαρτυρία του Γελλίου, την τελευταία του πνοή μέσα σε αυτή τη μακάρια ατμόσφαιρα.

Γράφει ο Eλευθέριος Γ. Σκιαδάς

Οι αρχαίοι Ολυμπιακοί Αγώνες διεξάγονταν κάθε τέσσερα χρόνια. Στην αρχή τα αγωνίσματα ήταν λίγα, κυρίως αθλήματα δρόμου. Με την πάροδο των χρόνων στα ήδη υπάρχοντα αθλήματα προστέθηκαν και άλλα, έτσι αυξήθηκαν και οι μέρες διεξαγωγής των αγωνισμάτων. Όπως προκύπτει από τον Πίνδαρο, στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ. οι Aγώνες διαρκούσαν πέντε ημέρες. Αυτό όμως πρέπει να είχε καθιερωθεί από πιο πριν.

Οι διατάξεις οι οποίες όριζαν το θεσμικό πλαίσιο των Ολυμπιακών Αγώνων φαίνεται πως ήταν άγραφες. Οι κανονισμοί μάλλον εφαρμόζονταν εθιμικά. Τους εφάρμοζαν οι Ελλανοδίκες, το Σώμα των Ηλείων που εκλέγονταν με κλήρο και που διδάσκονταν τα καθήκοντά τους στους Αγώνες από τους σεβαστούς Νομοφύλακες. Μια νεότερη επιγραφή που βρέθηκε στην Ολυμπία και η οποία μας πληροφορεί για το οργανωτικό μέρος των Ισολυμπίων Αγώνων της Νεάπολης στην Ιταλία, ρίχνει φως στους κανονισμούς των Ολυμπιακών Αγώνων. Είναι λογικό οι οργανωτές των Ισολυμπίων να συμβουλεύθηκαν τους πρότυπους αγώνες των Μεγάλων Ολυμπίων.

Στις βασικές προϋποθέσεις για τη συμμετοχή στους Ολυμπιακούς Αγώνες συγκαταλέγονται η ορισμένη ηλικία, η ελληνική καταγωγή, η γέννηση ως ελευθέρου προσώπου και η ανυπαρξία μιάσματος. Μέχρι το 72 π.Χ., οπότε και εμφανίζεται στον κατάλογο των Ολυμπιονικών νικητής στον δόλιχο ο Ρωμαίος Γάιος, δεν συμμετείχαν στις Ολυμπιάδες μη Έλληνες. Η ελληνική καταγωγή αναγόταν στις κοινές λατρευτικές δοξασίες και τους κοινούς προγόνους. O Ηρόδοτος παραδίδει την ιστορία του Αλεξάνδρου του Α’, γιου του Αμύντα, βασιλιά της Μακεδονίας, που απέδειξε ότι ήταν Αργείος για να αγωνιστεί ως σταδιοδρόμος και απέκρουσε τις αιτιάσεις των άλλων αγωνιζομένων που τον χαρακτήριζαν βάρβαρο. Η κατεξοχήν υποχρέωση των Ελλανοδικών, όπως φανερώνει και το όνομά τους, ήταν η κρίση για την ελληνική καταγωγή των αθλητών.

Τόσο οι γυναίκες όσο και οι δούλοι αποκλείονταν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες, αφού αυτοί εδράζονταν στην αντίληψη περί έκφρασης ισοτίμων πολιτών. Οι μη έχοντες πολιτικά δικαιώματα, οι άτιμοι, όσοι επίσης είχαν συλήσει ναούς, οι ιερόσυλοι, και οι ένοχοι για φόνο δεν δικαιούνταν συμμετοχής. Οι εξόριστοι για πολιτικούς λόγους, συχνό φαινόμενο στην ελληνική αρχαιότητα, είχαν δικαίωμα συμμετοχής με τις νέες τους πατρίδες. Επιπρόσθετα, και οι δύο γονείς ενός αθλητή έπρεπε να είναι ελεύθεροι.

Οι αθλητές που επρόκειτο να λάβουν μέρος στις Ολυμπιάδες έπρεπε να ασκούνται επί δεκάμηνο. Για ένα σύντομο χρονικό διάστημα πριν από τους Αγώνες, τουλάχιστον 30 ημερών, όλοι οι αθλητές συγκεντρώνονταν στην Ήλιδα, όπου και ασκούνταν υπό την επίβλεψη των Ελλανοδικών στα Γυμνάσια της πόλης. Απογράφονταν αυτοπροσώπως και για συγκεκριμένα αγωνίσματα, εκτός από τους ιδιοκτήτες αρμάτων και ίππων, τους οποίους αντικαθιστούσαν οι ηνίοχοί τους. Η άσκηση των αθλητών περιελάμβανε επίμονη γυμναστική όλων των μερών του σώματος και ιδιαίτερο τρόπο σίτισης και διαβίωσης. Οι Παιδοτρίβαι, οι Γυμνασταί και οι Αλείπται φρόντιζαν τα πάντα. Για τη σωματική και διανοητική πειθαρχία των αθλητών, για τη μετρημένη τους τροφή χωρίς γλυκίσματα, χωρίς κρασί, χωρίς παγωμένα υγρά, για την επάλειψή τους με λάδι και τον καθαρισμό τους. Η ζωή αυτή ήταν επίπονη και δαπανηρή και το οικονομικό βάρος μεγάλο για τις οικογένειες των αθλητών.

Ο Παυσανίας μάς περιγράφει το τελετουργικό του απαραίτητου όρκου των αθλητών πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Ορκίζονταν δίπλα στο άγαλμα του Όρκιου Δία, πάνω σε κομμάτια από κρέας κάπρου, προσφορά προς τον θεό. Μαζί τους ορκίζονταν οι πατέρες, οι αδελφοί και οι γυμναστές τους. Ανέφεραν πως δεν θα τελούσαν οποιοδήποτε παράπτωμα και πως επί δέκα μήνες γυμνάστηκαν σύμφωνα με τα προβλεπόμενα. Έπειτα έπαιρναν όρκο οι Ελλανοδίκες για δίκαια κρίση, για αποφυγή κάθε είδους δωροδοκίας και για μυστικότητα των αποφάσεών τους. Η επιβλητική συμβολική μορφή του Δία αλλά και η αναφορά και σε άλλους σημαντικούς θεούς του δωδεκαθέου, όπως ο Απόλλωνας, δέσμευε τους παρόντες στο να ανταποκριθούν με τον καλύτερο τρόπο στο ύψιστο καθήκον.

Το Σώμα των Ελλανοδικών, κατά τη διάρκεια των Αγώνων, λειτουργούσε και ως δικαστήριο, το οποίο έκρινε την εξωαγωνιστική συμπεριφορά των αθλητών αλλά και τη συμπεριφορά των θεατών. Η δικαιοδοσία του ήταν ποινική και πειθαρχική. Στους παραβάτες είτε επέβαλαν πρόστιμο είτε αποκλεισμό και εκδίωξη από τον χώρο των Αγώνων. Οι αποφάσεις τους ήταν τελεσίδικες και αμετάκλητες. Στη σπάνια περίπτωση προσφυγής δεν άλλαζε η απόφαση, αλλά τιμωρούνταν οι ίδιοι οι Ελλανοδίκες με πρόστιμο. Σίγουρα ο σεβασμός στον θεσμό των Ελλανοδικών συνέβαλε ουσιαστικά στη μακρά πορεία των Ολυμπιάδων.