ΟΛΥΜΠΙΑΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ. Το Παναθηναϊκό Στάδιο

Το Στάδιο, πραγματικό εργοτάξιο. Σε σύντομο χρονικό διάστημα επιτεύχθηκε η μετουσίωση ενός αρχαίου μνημείου στις παρυφές της πόλεως σε λειτουργικό χώρο, ενταγμένο στις δραστηριότητές της.

του Ελευθερίου Γ. Σκιαδά

Ένας από τους βασικότερους παράγοντες επιτυχίας των πρώτων Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα το 1896 ήταν η ανακατασκευή του Παναθηναϊκού Σταδίου. Οι πηγές αναφέρουν πως ήδη τον 4o αιώνα π.Χ. και επί διοικήσεως της πόλης από τον ρήτορα Λυκούργο, ο συγκεκριμένος χώρος είχε επιλεγεί για την τέλεση Aγώνων. Ανάμεσα στους δύο λόφους και παράπλευρα του Ιλισσού ποταμού οριοθετήθηκε ο στίβος και περιεβλήθη με λίθινη περίφραξη. Ξύλινα καθίσματα παρέχονταν μόνο στους ιερείς, στους άρχοντες, στους πρεσβευτές και τους θεωρούς των ξένων πόλεων, στους τιμημένους με προεδρία και τους ορφανούς πεσόντων στον πόλεμο.

Η αναμαρμάρωση του Σταδίου.

Το 131 μ.Χ. αθλοθέτης των Παναθηναίων τίθεται ο Ηρώδης ο Αττικός και αναλαμβάνει την ανέγερση μαρμάρινου σταδίου. Ο Ηρώδης ο Αττικός υλοποιεί την απόφασή του κατασκευάζοντας ένα στάδιο χωρητικότητας περίπου 50 χιλιάδων θεατών, το οποίο και μνημονεύουν οι Φιλόστρατος και Παυσανίας. Η διαρρύθμισή του ήταν τέτοια ώστε να προφυλάσσονται οι θεατές κατά τη διάρκεια των θηριομαχιών, ενώ οι κερκίδες είχαν διαιρεθεί σε δύο διαζώματα και είχαν για διακόσμηση μαρμάρινα εδώλια. Επίσης, διανοίχθηκε δίοδος κάτω από τον λόφο, η οποία ένωνε τον στίβο με ένα πλάτωμα, από όπου προφανώς εισέρχονταν στο στάδιο οι αγωνοδίκες και οι αγωνιζόμενοι.

Με το πέρασμα των αιώνων τα μάρμαρα του σταδίου χρησιμοποιήθηκαν είτε για την οικοδόμηση άλλων κτηρίων είτε για την εξοικονόμηση ασβέστη. Τον 19ο αιώνα τα ίχνη που διασώζονταν ήταν ελάχιστα. Το 1869 ο Ερνέστος Τσίλλερ θα διεξάγει μικρού εύρους ανασκαφές στον συγκεκριμένο χώρο. Στόχος του ήταν ο εντοπισμός της σφενδόνης του σταδίου. Ανοίχθηκαν δύο τάφροι στο κοίλωμα που σχηματιζόταν στο βάθος του χώρου και σύντομα ήρθαν στο φως οι κάτω σειρές των καθισμάτων και οι διάδρομοι των κερκίδων. Με αυτόν τον τρόπο υπολογίσθηκαν το μήκος και το πλάτος του στίβου. Αυτό ήταν και το μόνο που ενδιέφερε εκείνη τη χρονική στιγμή και οι εργασίες δεν συνεχίσθηκαν. Το 1870 λοιπόν, αφού καθαρίσθηκε ο χώρος, μπόρεσαν να διεξαχθούν εκεί με τη σχετική επιτυχία οι αθλητικοί αγώνες των δευτέρων Ζαππείων Ολυμπίων, το ίδιο και οι αγώνες του 1875.

Γεώργιος Αβέρωφ (1818 – 1899).

Η απόφαση του Α’ Διεθνούς Αθλητικού Συνεδρίου, στα 1894, περί αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων και η επιλογή των Αθηνών ως τόπου διεξαγωγής τους έφεραν στο προσκήνιο την ανάγκη δημιουργίας σταδίου. Η επιλογή ανακατασκευής του Παναθηναϊκού Σταδίου ήρθε ως κάτι αναμενόμενο, αν κρίνει κανείς από την ιδεολογική προπαρασκευή και την εμπειρία των Ζαππείων. Χαρακτηριστική είναι η πρόταση που γίνεται στην εφημερίδα «Νέα Εφημερίς» (28 Νοεμβρίου 1894) να συστήσει ο διάδοχος Κωνσταντίνος επιτροπή στην οποία θα συμμετείχαν οι διευθυντές των ξένων αρχαιολογικών σχολών, ο γενικός έφορος των αρχαιοτήτων και καθηγητές του Πανεπιστημίου -όπως και έγινε -, για να εργασθούν από κοινού εν όψει των Ολυμπιακών Αγώνων: «…Αφού η επιθυμία των ξένων είνε να τελεσθώσιν ολυμπιακοί αγώνες πρέπει να τελεσθώσι τοιούτοι εν τω Παναθηναϊκώ Σταδίω όπως εγίνοντο κατά την τετάρτην και πέμπτην εκατονταετηρίδα π.Χ. …».

Η άποψη περί ανακατασκευής υιοθετήθηκε αλλά πόροι δεν υπήρχαν. Στις αρχές Απριλίου του 1895 ο γραμματέας της Επιτροπής Ολυμπιακών Αγώνων, Τιμολέων Φιλήμων, αναχώρησε για την Αλεξάνδρεια εφοδιασμένος με χειρόγραφες επιστολές του διαδόχου Κωνσταντίνου προς τους ευκατάστατους ομογενείς. Ιδιαίτερη επιστολή απηύθυνε ο διάδοχος προς τον Γεώργιο Αβέρωφ, πρόεδρο της ελληνικής κοινότητας της Αλεξάνδρειας. «Εκρίθη ως πρέπον», έγραφε, «ίνα αι δαπάναι της εκτελέσεως (ενν. των αγώνων) καταβληθώσι διά πανελληνίου εισφοράς. Αείποτε διεκρίθητε εν τοις πρώτοις εν ταις υπέρ εθνικών σκοπών χορηγίαις. Πέπεισμαι ότι και εν τη υποθέσει των Ολυμπιακών Αγώνων εν Αθήναις, θέλετε αναδειχθή ο αυτός αείποτε γενναίος και υπέροχος χορηγός, και ότι θέλετε συναινέση, όπως γείνηται παρά τοις εν Αιγύπτω Έλλησι, παρ’ οις απολαύετε ευλόγου σεβασμού και αγάπης αμερίστου, ο θερμός εισηγητής υπέρ της πανδήμου εισφοράς…». Η απάντηση του Αβέρωφ ήταν άμεση, λιτή και πάνω από όλα καταφατική: «…Παν το επ’ εμοί θέλω πράξη, όπως εν τω μέτρω των δυνάμεων εμού και τη συνδρομή της Ελληνικής Αποικίας συντελέσω εις την επιτυχίαν του μεγάλου έργου της αναγεννήσεως των Ολυμπιακών Αγώνων». Σύμφωνα με τον Τύπο της εποχής, το συνολικό ποσό που συγκεντρώθηκε από τον Αβέρωφ και χορηγήθηκε κατά διαστήματα στην Επιτροπή Ολυμπιακών Αγώνων ανήλθε στις 920.000 δραχμές.

Το Παναθηναϊκό Στάδιο στις αρχές του 1930.

Τα σχέδια ανακατασκευής στηρίχθηκαν στις ανασκαφές του Τσίλλερ. Αρχιτέκτονας ήταν ο Αναστάσιος Μεταξάς, με βοηθό τον μηχανικό Ζαχαριάδη, και εργολήπτης ήταν ο καθηγητής του Πολυτεχνείου Περικλής Κυριακός. Εργάσθηκαν συνολικά 550 εργάτες, από τους οποίους 200 στο στάδιο, 150 στα λατομεία μαρμάρου της Πεντέλης, 60 στα λατομεία πωρόλιθου του Πειραιά και 160 στα κοινά λατομεία για την εξόρυξη λίθων θεμελίωσης. Επίσης, διαπλατύνθηκε η υπάρχουσα γέφυρα του Ιλισσού και κατασκευάστηκαν άλλες δύο, ξύλινες, για τη διευκόλυνση της μετάβασης των θεατών στο στάδιο. Για τον στίβο κλήθηκε ο διάσημος εκείνη την εποχή Άγγλος τεχνικός Charles Perry. Λόγω έλλειψης χρόνου ήταν αδύνατο να ολοκληρωθεί η αναμαρμάρωση στο σύνολο των κερκίδων του σταδίου. Αποφασίσθηκε λοιπόν ολόκληρο το άνω διάζωμα και τμήμα του κάτω διαζώματος να συμπληρωθούν από χοντρές ξύλινες σανίδες, οι οποίες βάφτηκαν λευκές, και η αναμαρμάρωση να συνεχιστεί με το πέρας των Αγώνων. Αναβλήθηκε επίσης η κατασκευή στηθαίου και προπυλαίων, τα οποία αντικαταστάθηκαν από μια σειρά ξύλινων βάθρων με γύψινα αντίγραφα αρχαίων γλυπτών.