OΛΥΜΠΙΑΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ. Η εξέλιξη των Ολυμπιακών Αγώνων στους ελληνιστικούς, ρωμαϊκούς και πρωτοβυζαντινούς χρόνους

Παράσταση που αποδίδει τη σφοδρότητα με την οποία διεξάγονταν οι αρματοδρομίες κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους.

Γράφει ο Eλευθέριος Γ. Σκιαδάς

Οι ιστορικές συνθήκες που διαμορφώθηκαν με την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, την ίδρυση των κρατών των διαδόχων του, την εξάπλωση του ελληνικού πολιτισμού και την ανάμειξή του με διαφορετικούς πολιτισμούς οδήγησαν σε αναπότρεπτη αλλαγή και του ιδεολογικού περιεχομένου των Αγώνων. Η πολιτική συγκρότηση της πόλεως – κράτους αλλοιώνεται σε σχέση με τον χαρακτήρα που είχε αυτή κατά την κλασική εποχή. Η δε αθλητική παράδοση των Ελλήνων επιχειρήθηκε να μεταφερθεί και εκτός του κυρίως ελλαδικού χώρου σε μακρινές και ετερόδοξες κατακτημένες χώρες. Η εξέλιξη αυτή, με τη δημιουργία νέων τοπικών αγώνων, λειτούργησε ενάντια στην ενότητα των Ελλήνων, αφού η παρουσία στα παραδοσιακά ιερά και αθλητικά κέντρα δεν είναι πια τόσο έντονη.

Η αποσύνδεση των Αγώνων από τις ουσιαστικές διαστάσεις της αρχαιοελληνικής θρησκείας έφερε την υποβάθμιση της ευγενούς άμιλλας και τη στροφή προς το θέαμα και τον επαγγελματισμό. Ο επαγγελματισμός μπορεί να θεωρηθεί ως το ισχυρότερο πλήγμα στην Ολυμπιακή Ιδεολογία. Βάδισε παράλληλα με την εξυπηρέτηση των πολιτικών σκοπιμοτήτων μέσω των Αγώνων, με την εκκοσμίκευσή τους και την απώλεια του μέτρου. Ο Φιλόστρατος στα 200 μ.Χ. διαμαρτύρεται για τη μεταβολή του ήθους και της γυμναστικής στην εποχή του σε τέτοιο βαθμό ώστε να υποβαθμίζεται η υπόληψη των αθλητών και να αγανακτούν οι «φιλογυμναστικοί» (Φιλόστρατος, Γυμν. Ι, 261). Η εκγύμναση δεν είναι πια το μέσο απόκτησης της αρετής και της ψυχοσωματικής ισορροπίας. Η απόλυτη εξειδίκευση στον τρόπο άσκησης δημιουργεί δύσμορφα σώματα. Η εν γένει παιδεία του αθλητή θεωρείται περιττή. Ακόμη και στους ανδριάντες της εποχής, εικαστική αντανάκλαση της πραγματικότητας, κυριαρχούν ο όγκος και η έλλειψη αρμονίας.

Η αρχή του «Panem et Circenses» (Άρτον και Θεάματα) των Ρωμαίων απέβλεπε στο να κρατά μακριά από τις πολιτικές διεκδικήσεις τους διαφορετικούς λαούς που περιελάμβανε εντός των συνόρων της η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Οι Αγώνες για τους Ρωμαίους ήταν θέαμα. Αθλητές και ιππείς προέρχονταν από τις τάξεις των σκλάβων ή των μισθωμένων επαγγελματιών. Η αρένα αντικαθιστά το στάδιο. Μαζί με τα αθλητικά δρώμενα, λαμβάνουν χώρα μονομαχίες και θηριομαχίες, αλλά και μαζικές σφαγές χριστιανών στο πλαίσιο της καταδίωξής τους από το ρωμαϊκό κράτος.

Σοβαρό πλήγμα στους Αγώνες της Ολυμπίας καταφέρνει η λαφυραγώγηση των ιερών της από τον Ρωμαίο στρατηγό Σύλλα στα 80 π.Χ. για τη διακόσμηση του θριάμβου του πίσω στη Ρώμη. Παρά ταύτα, η Ολυμπία είχε την ευκαιρία να ξαναζήσει ακόμη μια περίοδο αναβίωσης. Οι εύποροι Ρωμαίοι, αναζητώντας αίγλη, ευεργέτησαν κατά καιρούς τους Ολυμπιακούς Αγώνες με πλουσιοπάροχες δωρεές. Τον ιερό περίβολο θα στολίσουν με νέα οικοδομήματα, μεταξύ άλλων και ο Ηρώδης ο Αττικός με τη σύζυγό του Ρήγιλλα.
Σημαντική εξέλιξη στην ιστορία των Αγώνων καταγράφεται το 212 μ.Χ. Με απόφαση του αυτοκράτορα Καρακάλλα όλοι οι κάτοικοι της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας αποκτούν το δικαίωμα του Ρωμαίου πολίτη, και άρα το δικαίωμα συμμετοχής στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Στους τελευταίους καταλόγους των Ολυμπιονικών κάνουν την εμφάνισή τους, εκτός από τους Έλληνες και τους Ρωμαίους, Λυδοί, Θράκες, Ιλλυριοί, Καππαδόκες.

Η βαθμιαία επικράτηση του Χριστιανισμού εντός της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και η άνοδος στην εξουσία αυτοκρατόρων που ασπάζονται το χριστιανικό δόγμα θα επιφέρουν ένα επιπλέον πλήγμα στον θεσμό των Ολυμπιάδων. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες αφορίζονται ως μια ακόμη εκδήλωση του παγανιστικού παρελθόντος. Ο Χριστιανισμός φέρνει μαζί του την αποστροφή προς τη σωματική τέρψη των Ρωμαίων, ενώ φροντίζει μόνο για τη σωτηρία της ψυχής. Το σώμα είναι η φυλακή της ψυχής, οπότε κάθε εξάσκησή του θεωρείται περιττή.

Το 393 μ.Χ. ο βυζαντινός αυτοκράτορας Θεοδόσιος Α΄ καταργεί τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Ο διάδοχός του Θεοδόσιος Β΄ επιβάλλει το κλείσιμο όλων των «εθνικών» ιερών. Ο μεταγενέστερος σεισμός του 552 μ.Χ. θα προκαλέσει την κατάρρευση των ναών του ιερού περιβόλου της Ολυμπίας. Το τέλος των Ολυμπιακών Αγώνων της αρχαιότητας είναι πια οριστικό. Ύστερα από περίπου 12 αιώνες ιστορίας, ακμής και παρακμής, ένα φυσικό φαινόμενο θα έρθει να ισοπεδώσει τον χώρο που οι άνθρωποι ύμνησαν, αλλά απέρριψαν.