ΟΛΥΜΠΙΑΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ. Τιμές στους Ολυμπιονίκες

Δισκοβόλος με τον εκπαιδευτή του. Καλυκωτός κρατήρας, Deutsche Fotothek Dresden.

Γράφει ο Eλευθέριος Γ. Σκιαδάς

Υψηλή φιλοδοξία του αρχαίου Έλληνα αθλητή ήταν να κερδίσει σε όλους τους πανελλήνιους αθλητικούς αγώνες, ώστε να αποκτήσει τον τίτλο του «περιοδονίκη». Μέγιστη διάκριση αποτελούσε η νίκη στην Ολυμπία και η στεφάνωση με τον κότινο από τον γηραιότερο Ελλανοδίκη στον Ναό του Διός, με τις προσήκουσες θυσίες στον θεό. Οι πρώτες τιμές λάμβαναν χώρα αμέσως μετά τον αγώνα. Οι Ελλανοδίκες έδιναν κλαδί φοίνικα στον νικητή. Επίσης, του έδεναν, στα πόδια και τα χέρια, κόκκινες κορδέλες ως χαρούμενα διακριτικά της νίκης. Ο κήρυκας ανακοίνωνε το όνομά του στο Στάδιο. Οι θεατές ζητωκραύγαζαν, χειροκροτούσαν και έραιναν τον Ολυμπιονίκη με φύλλα και λουλούδια. Συνηθισμένος ήταν και ο γύρος του θριάμβου: συγγενείς και συμπατριώτες του νικητή τον περιέφεραν ανεβασμένο στους ώμους γύρω στο Στάδιο.
Οι Αγώνες, σύμφωνα με τον αρχαιότατο χρησμό της Πυθίας, έπρεπε να είναι «στεφανίτες» και όχι «χρηματίτες». Δηλαδή, ενδιέφερε, από θρησκευτικής πλευράς, μόνο η καταξίωση του νικητή και όχι η χρηματική. Πάντως, η προβολή των Ολυμπιονικών ήταν τέτοια που πολλοί την εκμεταλλεύτηκαν για ανάδειξη και στον πολιτικό στίβο. Οι Ολυμπιονίκες είχαν το δικαίωμα της τοποθέτησης ανδριάντα τους στην Ιερά Άλτη, με τον περιορισμό να μην ξεπερνά αυτός το φυσικό τους μέγεθος. Με την πάροδο του χρόνου, όμως, δωροδοκίες και χρηματικές απολαβές έκαναν την εμφάνισή τους και στον θεσμό των Αγώνων. Στην Αθήνα, ο Σόλων αναγκάσθηκε να θεσμοθετήσει συγκεκριμένες αμοιβές με νόμο.

Αρχαία παράσταση άλτη με τον εκπαιδευτή του.

Ο κότινος, το ιερό κλαδί από την αγριελιά του περιβόλου της Ολυμπίας, απονεμόταν την τελευταία ημέρα των Αγώνων σε όλους τους πρωτεύσαντες. Με βροντερή φωνή ο κήρυκας ανακοίνωνε, εκτός από το όνομα του Ολυμπιονίκη, το όνομα του πατέρα του και τον τόπο καταγωγής του. Ο Ολυμπιονίκης ανέβαινε στον υπερυψωμένο πρόναο με τα διακριτικά που του είχαν δοθεί την ημέρα του αγώνα του. Τότε ο πρύτανης των Ελλανοδικών ακουμπούσε το στεφάνι στα μαλλιά του νικητή. Οι θεατές είναι όλοι παρόντες για να καμαρώσουν και να ζήσουν αυτές τις στιγμές ανεπανάληπτης ευτυχίας.
Η δόξα και η τιμή των Ολυμπιονικών θεωρείτο ισόθεη. Υπήρχαν πόλεις που τους τιμούσαν με ισόβια σίτιση στο Πρυτανείο. Μαρτυρούνται και περιπτώσεις ισόβιων χρηματικών εισφορών. Στις δημόσιες τελετές και στις εναύσιες θρησκευτικές εορτές ο Ολυμπιονίκης κατείχε διακεκριμένη θέση. Επίσης, μέρος του τείχους των πόλεων κατεδαφιζόταν κατά την επίσημη υποδοχή του νικητή πάνω σε τέθριππο, το οποίο έσερναν λευκά άλογα. Στη Σπάρτη, οι νικητές λάμβαναν τον τίτλο του «ομοίου», το δικαίωμα δηλαδή να συντάσσονται στις μάχες δίπλα στον βασιλιά. Μπορούσαν επίσης να οργανώσουν, με την ευκαιρία της γιορτής τους, γιορτή κατά την οποία οι φίλοι τους, χορεύοντας και με τη συνοδεία αυλού, τραγούδαγαν τα επινίκια. Ο γνωστότερος δημιουργός τέτοιων επινικίων ήταν ο Πίνδαρος.

Όλες αυτές οι διαδικασίες απέβλεπαν, σε τελική ανάλυση, στο κοινό όφελος και στην ευημερία της πόλεως-κράτους. Η υστεροφημία και η τελική εξύψωση του Ολυμπιονίκη στο συμβολικό, ηρωικό επίπεδο εξασφάλιζε στην πόλη την ομοιογένεια, τη διατήρηση ενός σταθερού, δυνατού πυρήνα πολιτών – οπλιτών, την επιβίωσή της εντός ενός έντονα ανταγωνιστικού περιβάλλοντος. Πέρα όμως από την ανάδειξη της ετερότητας, το σύμβολο-Ολυμπιονίκης στήριζε και τον έτερο εξισορροπιστικό πόλο του κλασικού ιστορικοκοινωνικού συστήματος, αυτόν της σύγκλισης, των κοινών παραδόσεων, της κοινής αναφοράς σε προγόνους και θρησκευτικές απαρχές. Ο εγγεγραμμένος στον κατάλογο των Ολυμπιονικών συνέβαλε στην ιστορική συνέχεια του ελληνικού πολιτισμικού στοιχείου μέχρι και τα πρώτα χριστιανικά χρόνια, όταν ακόμη και η ιστορικοκοινωνική δομή ήταν διαφορετική, πολυφυλετική και κρατικά μονοθεϊκή. Επομένως, στον αρχαιοελληνικό πολιτισμό, ο πόλος της σύγκλισης και της συνύπαρξης, όχι μόνο μέσω των Αγώνων, αλλά κυρίως μέσα από την κοινή διανόηση, λατρεία και τέχνη, υπερκέρασε αυτόν της σύγκρουσης και της κυριάρχησης. Η κλασική ιστορική εμπειρία θα αποτελέσει στο εξής διαχρονικό παράδειγμα για κάθε δυτική κοινωνία που θα πιστέψει στη δημιουργική συνύπαρξη και που θα θέσει τον άνθρωπο-πολίτη ως πρόταγμα. Εκ του οποίου συνάγεται ότι και ο υπαγόμενος σε αυτήν τη λειτουργία θεσμός των Ολυμπιακών Αγώνων θα προτάσσεται πάντοτε ως το παράδειγμα μιας αέναης αναβίωσης, μιας αέναης επιστροφής.