Ο θεμέλιος λίθος του υπόγειου σταθμού της Ομόνοιας

Η παλιά σήραγγα του σταθμού της Ομόνοιας στη συμβολή των οδών Αθηνάς και Λυκούργου το 1928, πριν από την έναρξη του νέου σταθμού στην ομώνυμη πλατεία.

του Ελευθερίου Γ. Σκιαδά.

Μία από τις σημαντικότερες σελίδες της πλουσιότατης ιστορίας της πολύπαθης πλατείας Ομονοίας άνοιγε τον Ιανουάριο 1928. Τότε τέθηκε ο θεμέλιος λίθος για τη δημιουργία του υπόγειου σιδηροδρομικού σταθμού. Παρά την οικονομική κρίση που βρισκόταν προ των θυρών, ήταν η εποχή που προετοιμαζόταν η περίοδος της πολιτιστικής, κοινωνικής και οικονομικής ακμής γενικότερα των Αθηνών, ιδιαιτέρως δε της κεντρικής αυτής πλατείας, η οποία στις ημέρες μας οδηγήθηκε στην πλήρη παρακμή και απαξίωση. Είχαν περάσει εβδομήντα τρία χρόνια από τότε (1855) που η Βουλή των Ελλήνων είχε ψηφίσει τον πρώτο νόμο «περί συστάσεως Σιδηροδρόμου απ’ Αθηνών εις Πειραιά» και πενήντα εννέα έτη από τότε (1869) που είχε εγκαινιαστεί ο κεντρικός σταθμός στο Θησείο. Οι κοινωνικο-πολιτικές συνθήκες είχαν αλλάξει. Η Αθήνα είχε μεταβληθεί σε μεγαλούπολη και είχε υποδεχθεί τις εκατοντάδες χιλιάδες των προσφύγων από τη Μικρά Ασία.

Εργοτάξιο κατασκευής του νέου υπογείου σταθμού της Ομόνοιας.

Ο πρώτος σταθμός

Είναι ελάχιστα γνωστό ότι μέχρι τότε ο σταθμός της Ομόνοιας δεν βρισκόταν επί της πλατείας, αλλά παραπλεύρως στο ξενοδοχείο Μέγας Αλέξανδρος, περίπου στο ύψος που συμβάλλουν οι οδοί Αθηνάς και Λυκούργου. Βρισκόταν στη θέση που βρίσκεται σήμερα το κτίριο διοίκησης του ΗΣΑΠ και ήταν ορατός από γέφυρα που υπήρχε στην οδό Λυκούργου. Εκείνος ο σταθμός είχε εγκαινιαστεί το 1895.

Τριακόσιοι πενήντα εργάτες, οι οποίοι σταδιακά αυξήθηκαν σε οκτακόσιους απασχολούνταν στο φιλόδοξο έργο που ήταν η διάνοιξη της νέας γραμμής από την Ομόνοια μέχρι την πλατεία Παναγή Κυριακού (Βικτωρίας). Απώτερος στόχος η επέκταση της γραμμής μέχρι την Κηφισιά. Έπρεπε, ωστόσο, να δημιουργηθεί ο κεντρικός υπόγειος σταθμός στα πρότυπα των υπογείων σιδηροδρόμων των ευρωπαϊκών πρωτευουσών. Έτσι άρχισε το σκάψιμο της Ομόνοιας για να εξασφαλιστεί το βάθος των οκτώ μέτρων που απαιτούνταν για τις υποδομές του πρώτου εκείνου υπόγειου σταθμού.

Στιγμιότυπο από την τελετή κατάθεσης του θεμέλιου λίθου. Διακρίνονται από αριστέρα ο γενικός διευθυντής Αλέξ. Βλάγκαλης, ο υπουργός Ιωάννης Μεταξάς και ο δήμαρχος Αθηναίων Σπ. Πάτσης.

Οι αντιδράσεις

Οι πρώτες αντιδράσεις δεν άργησαν να εμφανιστούν. Εκείνη την εποχή η Αθήνα μαστιζόταν από τον δάγκειο πυρετό και δεν ήταν λίγοι αυτοί που υποστήριζαν –βρίσκοντας βεβαίως υποστήριξη από τον Τύπο– πως το γεγονός οφειλόταν στις μεγάλες τάφρους που άνοιγαν για την ανάγκη εξυπηρέτησης του σιδηρόδρομου. Επίσης, απέδιδαν το «κακό» στο άνοιγμα των υπονόμων της ανασκαμμένης οδού 3ης Σεπτεμβρίου. Ξόρκια, ευχέλαια και μαγγανείες έφεραν στην επιφάνεια περίεργες συζητήσεις και διαδόσεις εξωφρενικών σεναρίων. Τελικά, δεν άργησε να διαδοθεί η πραγματικότητα. Ο δάγκειος είχε πλήξει σχεδόν ολόκληρη την Ευρώπη και δεν αναδύθηκε από τα έγκατα της γης!

Κατάθεση θεμέλιου λίθου του νέου υπόγειου σταθμού της Ομόνοιας τον Ιανουάριο 1928.

Ο Ιωάννης Μεταξάς, ο Σπύρος Πάτσης και ο μηχανικός Αλέξανδρος Βλάγκαλης

Υπουργός Συγκοινωνιών ήταν ο Ιωάννης Μεταξάς και Δήμαρχος Αθηναίων –στην τελευταία χρονιά της θητείας του– ο Σπύρος Πάτσης, που ήταν και οι πολιτικοί καθοδηγητές του έργου. Ωστόσο, το «πρόσωπο-κλειδί» ήταν ο μηχανικός, μηχανολόγος και επιχειρηματίας Αλέξανδρος Βλάγκαλης (1873-1955). Σε περίοδο που η οικονομική κατάσταση του ελληνικού κράτους ήταν, για μία ακόμη φορά, εξαιρετικά δυσχερής, αξιολόγησε την ανάγκη για τόνωση των μέσων σταθερής τροχιάς, διέθεσε κεφάλαια και συντέλεσε καθοριστικά στην ίδρυση των Ελληνικών Ηλεκτρικών Σιδηροδρόμων (ΕΗΣ), όπου ανέλαβε καθήκοντα γενικού διευθυντή. Επίσης, ο διευθυντής Αρχιτεκτονικού του Δήμου Αθηναίων Εμμανουήλ Λαζαρίδης (1894-1961) ήταν από τα πρόσωπα που έδωσαν σημασία στη λεπτομέρεια. Το μεράκι στην εργασία τους έμειναν να θυμίζουν τα κεραμικά πλακίδια στους σταθμούς Ομονοίας και Βικτωρίας ή οι εμαγιέ πινακίδες και τα κιγκλιδώματα των κλιμακοστασίων που μέρος τους σώζεται μέχρι τις ημέρες μας.

Ο υπόγειος σταθμός της Ομόνοιας όπως είναι σήμερα.

Δικαιολογημένα λοιπόν πανηγύριζαν όσοι συμμετείχαν τον Ιανουάριο 1928 στη θεμελίωση του Ηλεκτρικού Σταθμού της Ομόνοιας. Με εντυπωσιακή συνέπεια το έργο είχε ολοκληρωθεί δύο χρόνια αργότερα χαρίζοντας στην Αθήνα μια πρόσθετη νότα πολιτισμού και προόδου. Η υπόγεια σήραγγα, που επεκτάθηκε έως την Κηφισιά, κατάργησε τον ατμοκίνητο Αττικής-Κηφισιάς, το παλιό «θηρίο» και έθεσε τα θεμέλια για τον μητροπολιτικό σιδηρόδρομο, επιτρέποντας πλέον στο κοινό να κινείται πιο άνετα μέσα στην Αθήνα.